Tapowaray, Saranawan
Tapowaray, Saranawan（大俱來部落）[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Itiniay i ka’amis no Kakacawan (Changbin Siang, 長濱鄉) no Posing (Taitung Sian, 台東縣) ko Tapowaray a niyaro’.
Ka’amis no Tapowaray i, o Cifotingay a ’alo (水母丁溪) ato Loham (八仙洞). Katimol i, o Sadipongan a niyaro’ (三間屋社區). Mipasi’ayaway to riyar ko kamalo' no Tapowaray.
Aenem ko tata’angay a ’alo no Tapowaray, o roma sato o ci^ci’. Nani’amis, o Sinkian, o Ritecay, o Pakacanan, o Pakongkongan, o Ma’oraway, ato o Cifongoray.
Tamdaw no niyaro’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Polong i 124 ko sa’osi no parod no loma’, maala 250 ko tamdaw. 93% ko ka’aloman no Yincomin, 7% ko ka’aloman no roma a finacadan.
O pa-sin-to (百分比) no ka’aloman no tamdaw no kasafinacadan i, ko ’Amis 89%, roma 4%.
Rayray no Niyaro’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O “Saranawan” han no mato’asay a mipangangan to nini a niyaro’, o naitiya:ayho a ngangan koni. Awaay to ko fana’ no aniniay a tamdaw ko piala tora Saranawan hananay.
O sowal i tilid ato no mato’asay i, micomocomod tayni i Saranawan ko mafolaway a ngasangasawan. Mikilim to kasafangcal no ’orip. Na i Patorongan, i Fakong, i Makotaay, i Dafdaf, ato i cowacowa a niyaro’ no Kalingko.
I a’ayaw, malaklak i tatihi no Ritecay ko pipatileng to loma’. Nawhani, ma peleng no lonen ko omah ato loma’ no filawnlan. Miliyaw haca a mafolaw ko roma a finawlan tayra i Koladot (i ka’amis no Cifotingay) ato i Pisirian. Awato ko malo’ay i nalacolan no Saranawan. Ira:ho ko “Naniyaro’an” hananay a ngangan no pala i tatihi no Ritecay i fafaed. O pipatirengan to loloma’ no niyaro’ iti:yaho.
Roma a finawlan i, malinah tayra i timol, tatihi no Pakongkongan ato Ma’oraway, miliyaw a patileng to faelohay a kamalo’an. O “Naloma’an” han no mato’asay a pangangan tora pala no faelohay a katelian. O Saranawan iho ko ngangan no niyaro’ itiya.
O mako^koay no Dipong na i Naloma’an tayra to i aniniay a kamalo’an. Ta o “Tapowaray” to tadangangan no malokelonay a niyaro’. O rayray nora ngangan no “Tapowaray”, o kapowar no nemnem noya ’alo (Ritecay). Caayay ko karayas/kaenar nora dafdaf ko kacinganngan no Tapowaray. Moraraw ko pitilid no Taywan i codacodaan ko kaira nora ngangan.
Yo caayho ka palokelon no Dipong tayni i kamalo’an anini, o “Cisielacay” han no ’alomanay a mipangang tora pala. Adihay ko masamaanay a sielac i tatihi no riyar. Caay ka fangcal a misaomah, adihay tato ko sielac ato fokeloh. I ’ayaw, ’aloman ko mipodpoday to kohecalay a sielac no Tapowaray a mipacakay. Anini sato, maleneng to no riyar ko sawali:ay a hekal, caay to ka hakowa ko sielac a ma’araw.
I tiyaho, mipanay ato malingad ko mato’asay, tay:ra i Ritecay a miladom to kietecay a nanom. O samafana’ay a minanom i, no i tadalaenoay ato i fafaeday noya to’el ko tatodongay saan. Aedengan, taka:raw tato ko kaci’apol (石灰含量) no nanom no Ritecay, caay ka fangcal a mararid a nanomen, makali’ang ko fowa’ ato cefo.
Lisin no niyaro’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Ilisin(豐年祭)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Malopon ko tayar no malingaday i kacihelangan, mi salisin ko niyaro’ a mapolong. ’Adihay ko tayal i piilisinan a romi’ad.
Misacepo’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
I ’ayaw no pikakahongan a romi’ad, misacepo’ ko fa’inayan no niyaro’ i riyar.
Pakacidal[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O sowal no mato’asay i, ano mararid sa ma’orad ko romi’ad, masa’opo ko niyaro’ a mamipakacidal. Ira ko sakero, radiw, pitolon (祈禱) no ’alomanay i talo’an. Misanga’ to nisapangaan a kilang, o hahawikiden a tayra i lotok. Ira ko lalan tora lotok na i fafaed no Sadipongan. Maratar a lomowad ko kapakapah (tolo ko toki no matiniay a to’ek (時代)), miliyas to pikalat no cidal. Tayra to i lotok, mitolon to kawas no cidal (cilocidal a kawas?), mipatireng tora nisapangaan a kilang tora lotok, haw mapakalemed ni cilocidal a kawas ko niyaro’ no mipakacidalay.
Herek sato, tayra ho i taro’an no niyaro’ a milepon tora lisin.
Ikor sato, miliyaw ho a misanga’ to faelohay a nisapangaan a kilang to sapipakacidal. Caay ka pipatedo saan mikilim to masamaanay a kilang ko sapisanga’ tora panga (o masamaanay a kilang?). O ya katelangay a nisapangaan, todohen ano misafaeloh toya lisin, ato i lisin no pipaka'orad.
Paka’orad[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Ano mararid a tata’ang ko cidal, eca ka ’orad, makerah to ’alo (eca ka kerah ko ’alo no Ritecay), eca ka edeng ko nanom to sapipaloma, sapipadateng, sapisa’ayam, sapisafafoy i, misa’opo ko ’alomanay a misatapang to lisin no sapipaka’orad i taro’an. Ira ko kero, radiw ato lisin. Maherek to i, tayra ho ko kapah no niyaro’ toya pipakacidalan a lotok, mitolon to kawas no mipa’oraday.
Malokelon sato na i lotok, tayra i ’alo no Ma’oraway, misakero, romadiw, mitodoh toya sa’ayaway a nisapangaan a kilang i pipakacidalan ho. Mitala ko roma a tamdaw no niyaro’ i ’alo, mapolong a misalisin.
Ngasaw no niyaro’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Pacidal (太陽氏族)：’Aloman ko nai Makotaay.
Cikatopay:
Ciwidian: O nani Ciwidiaanay.
Monali:
Malolang: O Pi’edoan han no roma a finawlan.
Radiw no niyaro’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
«Radiw no Tapowaray (Saranawan)»
Misi’ayaw to riyar o paniyaro’an niyam (ako).
Kaetip, o lotok pidongecan.
Kawali, o riyar pifotingan say no kapah.
Fangcal, fangcalay kopaniyaro’an no Tapowaray (Saranawan).
O kahemekan no tayniay.
Cecay ko ’awas matahafikod no kakahong i Tapowaray (Saranawan).
I-yo-in-hay-yan-na-i-ya-yan, hoy-yan-no-i-yo-yin, hoy-ya-yan-hay-yo-yin, o-hi-ya-hoy-yan.
Selal[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
No i tiyaayho a selal ko mitilidan i laeno.
Malitengay: Mato’asay.
Mama no kapah: Mamikimad, mipapro to tayar.
Cipo’otay: O mipacokay to fafoy, mitokaday o titi.
Malacacaway: O mitefocay. Mikelid to safa a selal.
Malakapahay: (Hakeno, cima ko mitongal?)
Pakarongay: I piilisinan, miala to dotong hananay a kilang, o safangcalay a matodoh a kilang. Tosa a raya’ ko cecay a tamaw. Ano mimaan ko loma', militemoh, miradom, mipananom to mato’asay.
Mi'afatay: Misoped to ’afat (ma’icangay a ’aor), ’acam, ato maamaanay a sapitodoh to kilang. Mipaedil to talo’an no niyaro’.
Miasikay: O sakaemangay a wawa. Mamiasik to lawac ato lalan no niyaro’.
Anini sato, masapafaeloh ko ngangan no selaselal, mikapoto ko fafahiyan i selaselalan. Lima a miheca ko cecay tatodongan a selal.
Tayal no Niyaro’[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
tayal i riyar[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
dadangoyan
O sapifoting i riyar ko dadangoyan.
I tiyaho, kaaway ho no soka (塑膠), a cidadangoyangoyan ko finawlan no niyaro’.
Miala ko ’aol i lotok, kelacen ko ca’ang ato podac no ’aol, tenoren i nanom, ta faloden to keliw no ’oway. Matatodong sa cecay (ano tosa to?) a tamdaw tomireng i fafaed.
O ceray no kamoraw (榕樹的氣根) ko sapisakadot (kadot, 槳). Mocelay, kakaya’ay ko matiniay a ceray, fangcal a malasakadot no dadangoyan.
Edengan to o Saranawan a niyaro’ ko ci dadangoyanay, malaliday a mifoting tayra i wali i Kakacawan anini.
Roma[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Ira ko picodadan (大俱來部落圖書資訊站) i niyaro’.
Ira ko simaysiw (借詞？碾米廠。指『穗記碾米廠』) i niyaro’.
Tolo ko kiwkay a mapatileng, o 天主教, 基督教, ato 真耶穌教. ’Aloman ko mipasingliay.
Malignad, mifoting, mitama’, misiyakay ko ’orip no finawlan no Tapowaray.
O mafana'ay a misanga’ to tamina ko fa’inayan no Tapowaray. Ci taminamina ko ’alomanay i tiyaho. Iraho ko cisapaday a timina a fa’inayan anini. O samafana:’ay a mifoting, mitoor to kakohong ato maamaanay a foting. Mafana’ haca a micelem, mipacing, micekiw, ato mi’aowang.
Misakosoy (種植香茅草) ko mato’asay i lotolotok no Tapowaray. Cietan i ’ayaw ko misakosoyay.