Kiwit
O ngangan no Kiwit (奇美部落由來)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O sowal no ’amis to Kiwit, nano Kimi ato Kimisya to falicay to Kiwit. i laloma’ay a harateng no Pangcah i, ira ko ’ekimay a tafok no riyar hannanay a sowal. onni tafok i, ira ko kodaitay, ci’oripay hananay a pasalong. i ’ayaw o pikalangan to kalang a sera i alo’, nawhan caay to misoni to kimit hannanay a ngiha’, saka falic han ko Ripon to kimi hannanay a ngiha’ i Ming-kok 26 mihecaan. ikol soto no Taywan ceng-fo i, mafalic to Kiwit ko ngangan no niyaro tangasa i matini.
O mato’asay a niyaro’ ko Kiwit i Pangcah a finacadan, o cecay no laloma’ no cong-po- siya（崇爻九社 sowal no Holam）, itiya ho o Kimi-saya han no Ripon, ira matilid i likisi no kasakapingan. i sasifo’an no Ci-me patademan ato Ci-me kosiyaw ko saka’ayaway a tapang no Kiwit a niyaro’. nawhani caka depoc to finawlan a minanom itini no ‘ayaway a maro’. Saka Malinah ko finawlan itira i laeno no Siwkolan a tarawadaw.
Itiya a mihecaan, ’edeng cecay ci O-kwang-liang misanga’ay a lalan ko sapitayra i awtal no niyaro’ i tiyaho. nani ming-kok 68 a miheca, cimiomahay to niyarowaro’ a sa’opo to misanga’ to lalan no saka’orip no finacadan i Kiwit , pakayni i ’etip no Re-kwang a kayakay, kawalian i mililis to kawili no Siwkolan a tarawadaw tanngasa i Cepo’, nengneng han i lalan tadamahapinang ko tarawadaw.
O kasiikedan no niyaro’(部落特色)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Oni adihay ko kongko no mato’asay i niyao no Kiwit, o tatapangan no finawlan masaPangcahay itini. ona niyaro’ no kiwit , o rayray no lilengawan, o rakat no kafolaw, iraay to satelangay a serangawan no Taywan koni. o Pangcah no Siwkolan a ‘amis ko Kiwit, o cecay no tatapangan ko mato’asay a niyaro’ itini. sowal sa i ’ayaw, o saka’ayaway a tayni to maro’ ko Pangcah a finacadan. o todong to sa’ayaway mipalowad to ko kakomaenan ato pilafinan no tamdaw a niyaro’. o kiwit a riyaro’, o ta’akay a niyaro’i ilaloma’ay no Ruysuy-syang (瑞穗鄉 sowal no holam ) no Hualien-siyen (花蓮縣 sowal no holam ) ko kiwit , itini i re-kwang a lalan i kawili no Siwkolan a tarawadaw, tadafangcal ko talihoc no salawacan mililis to lawac no tarawadaw a niyaro no Pangcah, o todong to sapitatadok a pipahanhan no tayraay a misalama a tamdaw.
O roma i, i lotkay to a maro’ a niyao’ no Pangcah a finacalan, nawhani caka depoc to rakat no lalan iti:yaho, sa kakinaira no lotok, iraay to satelangay a serangawan ato saka’orip a demak, saka maledo to mana’ang ko rayray no Kiwit, Orasaka, masadak malingad, mifoting mi’adop , manmaan a fana’ no to’as ato kasaselal cilekakawaay a finawlan no Pangcah. onini a taneng no rayray no tato’asan no mita, pa’oripaw no mita ko makapahay a rayray no mita o Pangcah.
Loma’ i ’ayaway no Pangcah
Misatapang ko i ‘ayaway a loma’ no Pangcah a demak , ira ko hananay a harateng no finawlan no Kiwit. itiya to loma’ no Pangcah how i o limela to sakalacecay no faloco’, miridrid to kalas to salikaka no niyaro’, o pisaloma no Pangcah to sanga’ to loma’, anini sato, mipalowad to ko kakomaenan ato pilafinan no tamdaw ko loma’ no Pangcah, tata mifoti’ to cecay a romi’ad, mitanam ko kapahay a dadaya no Kiwit, tanamen toya facalay ato tadamaanay a pinangan i ’orip no Kiwit a niyaro’.
Tatadok
O maan ko tatadok no fonka saw? o maan ko pinangan no fonka saw? do’edo han to nanom a rakat ko Tatadak(達達鹿) hananay a sowal no Pangcah, caay kalecaday to hacikayay a mitafesiw ko tarawadaw a sapisalama a pasonol to cifar. oya Tatadok no Kiwit i, pacedengen ko rakat no pasonol to cifar, pacedengen to rakat, pacedengen: to rakat. saka hacikayay i ira to. nika mitafokod, mifoting, parakar, mikongko ato mipatines i rakat no pasonol to cifar. o kakaenen a foting, ’afar atokalang, saheto itira i tarawadaw a miala, fangcal ho ko romi’ad ira to ko kalomaan a kakaenen, sa ira ko mapalosiyangay a sowal. do’edo han ita to nanom a rakat to laeno no pasetokan, mitafesiw to pongkang no ‘orip, tatengilen to kongko no Kiwit, micaengaw patapal a minengneng to takaraway a lotolotokan, kecor han ko ka talolong no kasahefong no ’alo.
Kiwit a pinaangan to likisi no to’as
Edeng i sasing to ko nikafana’ no mita, pakimade to saka’orip a kongko, losid no Pancah, mipanengneng to mitenooy misanga’ to sakatayal a lalosidan ato micengel a tayal. nawhani mapatirengan to pinaangan to likisi no toa’s, saka , matatood a mapanokay to tadamaanay a likisi no toa’s i niyaro’. oya malahedaway a kongko ato kalolalosidan a ’epoc ira to ko falohay a ’orip. Itini i Kiwit a pinaangan to likisi no to’as i, mana’ang ko folis no rayray a losid, nikawitan a tatayalen ato masamaanay a kalimaamaan no to’as, o kakalimelaan ko fonka no mita, katayni miki’araw, mahapinang no miso ko tadaso’elinay a ’orip no Pangcah.
O nikalopisak no Kiwit (人口分佈)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Itiniay i Ruisui|(瑞穗) Cen no Hualien(花蓮) ko Kiwit a niyaro’, 120 ko sa’osi no parod no loma’, 396 ko sa’osi no tamdaw.
90% ko ka’aloman no Yincomin(原住民), polong han i, 356 ko tamdaw; o roma sato i, 10% ko ka’aloman no roma a finacadan, polong(全部) han i, 40 ko tamdaw.
O pa-sin-to(百分比) no ka’aloman no tamdaw no kasafinacadan(族群) i, ko Amis(阿美族)66%, Bunun(布農族)22%, roma(其他)1%.
Ira ko picodadan(奇美國小) i niyaro’.
Ira ko imeng(鳳林分局奇美派出所) i niyaro’.
Ira ko paisingan(奇美衛生室) i niyaro’.
O finacadan no Yincomin (所屬阿美族群)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Itiniay i Ruysuy-syang (瑞穗鄉 sowal no holam ) no Hualien-siyen(花蓮縣sowal no holam) ko Kiwit a niyaro’, o tatapangan a niyaro’, ira ko Tafalong, Fata’an, Kiwit, mililis to tarawadaw no Siwkolang a siniyaro’, na itira i tarawadaw no Kalingko talatimol tangasa i Cilamitay, nawhani maemin paniyaro’ i lawac no Siwkolan a tarawadaw sa mapangangan to Siwkolan a ‘amis. ira ko Kiwit a niyaro’, Olaw a niyaro’, Olalip niyaro’, Kalala a niyaro’, Sapat a niyaro’, Atolan a niyaro’, Langas a niyaro’, Lacihakan a niyaro’ , Koyo a niyaro’ ato Morocan a niyaro, falo a niyaro' ko pipolongan. Ona niyaro’ a maemin i, caayay kalalecad ko rayray no lilengawan, o rakat no kafolaw, o taliyok no paniyaro’an ato kasasiroma no saka’orip, caayay kalecad ko ngarngar no serangawan.
O pitooran no finawlan (族人信仰)Y[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O pitooran ko finawlan no Kiwit i, ora ma’araway a kiwkay i, ira ko tosa a kinkay i Kiwit, o tingsi-kiw ato ciwlo-kiwkay, o ciwlo-kiwkay a tamdaw ko ka adihay. pakayni itini i nyaro’ kina kiwkay, mipafeli cangra to kakaenen, mipafeli cangra to masamaa:nay a pipa’icel to tireng ita hananay. kalimelaan ko sowal no Kawas, to sakafana’ to ’orip no tamdaw, ato awaay to ko kaka to nikafana’ to codad how i . itini i ira ko pitooran ngara, pakayni sa’opo no kinkay, malosakarikec sto sakavakat no ’orip no Yincumin, mamaan ca ko deamk no sapitolon ko niyaro’.