Taywan Kristo Ciwlo kiwkay ’Amis ciwkay pipatenak to ratoh a likisi.

nani… a masadak Wikipedia

’Amis finacadan pipatenak to ratoh a likisi nai ci Afang (Si nanmin) foksi laloma’an ko pitoor mireka. I salawacan no Kalingko ngataay nohikokiciw a Kaliyawan niyaro’. No ’amisan saopo(Ciwlokiw) i 1928 miheca patireng to kasaopoan itini Kaliyawan. Itiya ci Afang (Si nanmin) milingata to Kaliyawan kiwkay a mifana’ to ratoh nanoya i 1930 mihecaan paino’ a malamitooray.

I 1931 miheca 4 folad, mapatorod ni James Ira Dickson (Takop Sun) foksi ci Afang (Si nanmin), itiya pa’aca han ningra ko maamaan, malahakelong to fafahi mafolaw tayra i Tansoy (Taypak) Oxford (niw-cin) pitilidan (’ayaway no Taywan sinkakoyin) nitengilan ko pitilid a mitiliday. Malaheci ko pinanam to sinkako to 3 miheca i 1934 miheca 3 folad maocor tayra i Fata’an patenok to ratoh.

Itiya patireng to kasaopoan midotoc mipatenak to ratoh ko tayal ci Afang (Si nanmin). Itiya o Dipong ko mikowanay, mifootay to pipatenak to ratoh. Ci Afang (Si nanmin) milimek to kafana’aw no imeng no Dipong, kalingadan no maomahay to romi’ad mikoliniw mihomong to rarimaay adadaay madoka’ay tamdaw a mipatenak to ratoh. Caay ka halafin oya tatosaay mapohaway ci Say-Potal aci Onak-Cenol, mapi’iway ci Mayaw-Panog ko paso’elinay to Kawas. O safa ni Onak-Cenol to fafahiyan ci Linga mitoor to no kaka a paso’elin ci Kristoan.

I 1938 miheca ci Linga nano ni ocoran ni George William Mackay (Makay) hakasi tayra i Tansoy no fafahiyan a pitilidan. Misawad i minokay i niyaro’ midama to pipatenak ni Afang (Si nanmin) foksi to ratoh. I ’ayaw no saka 2 kalaloodan no hekal, itini i Fata’an sa’etal o paso’elinay mitooray tamdfaw mata’elif ko 50 no tamdaw. Itiya pakinali ko pihimaw no imeng no Dipong, masa’et caay to karahoday ko pipatenak, nanoya misalafiian to ko kasaopo i loma’ ni Linga minanam to sifana’ no cudad, nikawrira oya mitooray ’aloman ko marepetay no imeng a marofo.

Saka 2 kalaloodan no hekal i, ’aloman ko kapah no ’Amis nipaci’cian no Dipong mitahidang mikihatiya i kalalood. Ira ko caay ka fadoc mipatay i kalaloodan, ira ko mafadocay i katalawan no patay, i masasiromaay ko nikafana’ ci Yisan. Tinako to ni Wu cien-fong foksi, Cen cing-i ciwlo ato ni Yi te-sen foksi saheto o itiniay nikeridan ni Onak foksi i pirofoan i Hongkong a mipaso’elin ci Yisan a Tapang.

Ci Asing ciwlo no Takoliaw kiwkay o nano kakeridan ningra ko sakafana’ to Tapang i citodongay to sofitay no Amilika a foksi ko mipasingliay malamitooray itini pirofoan i Manila. Ira ko nano pidama no ising no Amilika pakalayap to nga’ayay ratoh. O tada kalimelaan i tona mapanokay cangra i Taywan, mala o sa’ayaway patenakay to ratoh, i pipatenakan a to’ek cangra ko palamitay to parana’an no ’Amis kiwkay.

1945 miheca 8 folad 4 romi’ad mapidah ko Dipong itiya, o Taywan, manga’ay to ko pipatenak to ratoh. Itiya a madado’edo no ikoray ko pipatenak a demakan.

1. Minokay nai kalaloodan koya mafadocay a kapah. Oya nilayapan i pirofoan to so’elinay ratoh mapanokay nangra tayni i niyaro’.

2. Ci Afang (Si nanmin) ni patirengan i Fata’an a kasaopoan nai ci Lingaan ko misa’icelay a palahad macowatay to, nanoya o nikaledef no ratoh i masa’Amisay mapatireng ko tanektekay parana’an.

3. 1947 miheca liyasan ni Lo sien-con foksi ko kalasingsi i Tan-ciang pitilidan, tayni i Pasong misarocod i no ’Amis pipatenak a tayal.

4. O Yinsan sinkakoyin i 1946 miheca 9 folad 15 romi’ad mapatireng i Kalingko, itiya mapalahad ko matayalay i kiwkay patenak to ratoh.

Naikoran no kalalood to 6 miheca, Kalingko Posong tosaay kowan a ’Amis finacadan a kiwkay mapatireng ko kasa’etal a kokay mitamorong to pipatenak ato sakidemak a tayal. Tangasa 1951 miheca 5 folad 6 romi’ad oya Kalingko Posong kowan no ’Amis finacadan kapolongan sa’etal a kokay i Atolan kiwkay mapatireng, o no finacadan a patenakay onto naitiya masacecay ko kacitodong mikerid, mipolong to demak i kasasiroma no sa’etal palenak to nga’ayay ratoh i kasaco’ed syakay no ’Amis finacadan.

I 1963 miheca 4 folad 29 romi’ad o ’Amis ciwkay itiya ci Ciw yo-teng foksi ko mikeriday itini i Fata’an kiwkay mapatireng. O nian o saka cakat mi’awas ko kiwkay no misa’Amisay. Nanoya caayto piingid to tao, masarocod to ko kacitodong mipatenak to ratoh, mikiwiko, mikantok ato mikowan a todong. Mapatireng ko ciwkay itiya, mahapinang ko pinapina a macomahaday a nidemakan.

1. Finacadan fangcalay cudad ato radiw mapasadak:

Sowal no ’Amis fa’elohay fangcalay cudad i 1972 miheca marina’ a pasadak. 1981 miheca katelangay fa’elohay facalay cudad marina’ a pasadak. I 1985 miheca ㄅㄆㄇㄈa radiw nai ni Lo sien-con foksi nisanga’an mapasadak maceror ko no Dipong a radiw. 1966 miheca mifalic ko ’Amis ciwkay a radiw wiyinhuy pasadak to saka 2 radiw. Mata’elif ko 300 laloma’an radiw. Nikawrira caay kaedeng, i 1981 miheca miliyaw mirina’ to saka 3 a radiw.

2. Misadadahal to pipatenakan a sofal.

I 1967 miheca 6 folad 15 romi’ad mapatay ci James Ira Dickson (Takop Sun) foksi i, madakdak ko patenakay no yincumin a pasayra i roma kitakit to Notimolan a kalokanatal finacadan to pipatenak a sapitaka. O Kristo Misakolangan saopo (The Mustard Seed Mission) to hirateng ni ames Ira Dickson (Takop Sun) foksi, nai piocor ci Na,oh Rata (Wu min-i), Parac (Cen long-fo), Hekaw (Kao cin-sien), Lin cin-yin, Li si-sen, Samohoan (Cang tien-cen), aci Namoh (Cen Coan-ho) papito ko no niyah ciwkay a tintosi tayra i Salawat no Malaysiya patenakay.

3. Misadadahal to ka’oripan

Nanoya mafalic ko syakay kicay no Taywan, saka mafolaw ko tamdaw no ’Amis finacadan tayra i tokay. Itiya i niyaro’ay mitooray ’orip mapatayra i tokay, nanoya mapatireng ko kiwkay no masa’Amisay i tokay.

4. Misongila’ to niyah finacadan a ponka.

Sa’ayaway kakeridan no kiwkay a tamdaw, nawhani saki “todong no ratoh” ato saki “no to’asan ponka” caay ka talolong, orasaka o pihakeno mina’ay to no niyah a ponka. Nikawrira misaheci miherateng, manengneng dengan pilaheci i kasafinacadan i to’asan ponka ta mida’oc ko ratoh na saan. Nanoya misarocod palacecay to sapipatenakaw to ratoh.

5. Mikilim to matatodongay a demak i ciwkay.

Mapatireng ko ciwkay no niyah i 1963 miheca, Kalingko Posong sakowan malitoloay sa’etal 6 ko sakilac to sakanga’ay micikeroh to sapikihatiya. Nikawrira nai 1976 miheca tangasa 1980 miheca 4 mihecaan, o ciwkay patireng i Kalingko Posong sakowan, nanoya adihay ko saniyaro’ no tamdaw, sapikihatiya to dademaken caay ka sarocod, naitiya i 1981 miheca patikol to toloay sa’etal, tongal sa to no tokay ato Piyomanian kakoy, 8 ko sa’etal. Sapinangen i, o kalaisal ko nga’ay sato.

6. Patireng to niyah ciwkay sapadafoh to matayalay.

I ’ayaw no nika caay ka hayda ko no yincumin a tingtosi mikihatiya to “Sokay tintosi sapadafoh” i, o ciwkay no niyah mihirateng to roray no misawaday matayalay a sapadafoh, sahinom sadama to miliyasay to hekal, nai 1974 miheca miteka patireng to “’Amis ciwkay tingtosi sapadafoh”.

7. Piyomaniyan kokay mikapot i ciwkay, mikapot i pasawali ciwkay (Tongpo ciwkay) patireng to Piyomaniyan kokay to kasakiwkay. Mo’etepay mihecaan midotoc to sarikec no Tongpo ciwkay a todong no yiing, o maanan to a sasowalen caay ka laheci. I 1979 miheca mapalalan no sokay, itiya i saka 18 rekad no Canglahan ciwkay saopo mihayda to nia sa’etal kokay mikapot to ciwkay. O nia tongtosi no sa’etal kokay, midotoc malalen i rikec no kiwkay ato no ciwkay polong no tingtosi, miraoy to salngoc ato patodongan. O nian ko pi’awas to nga’ayay sakalacecay i piparatoh a sa’awas.

[1] http://amis.pct.org.tw/

Pakafitay:[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]

Haw an-lon 2009/3/9

’Amis ciwkay pipatenak to ratoh a likisi. (Taiwan Tribal People Mission History)

Mifalicay to tilid:[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]

ci Masao Nikar