Talacay
Talacay/Onglay[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O tatapangan no talacay.鳳梨的由來[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O loma a ngangan no talacay how i polo(菠蘿) sanay, o tatapangan nira i nai tiniay i timolay Amirika(南美洲) saan ko sawal, ono fa^edtay a kaka^enen, o kalasalangay o ko^sanay o ‘acicimay, fangcalay to kacihelangan a komaen, fangcalay a misaadihay ami paloma, nawhani adihayay koma olahay a komaeng, o sowal no pasowalay i halafinay to ama lenak i tira i timolay Amirika to pinapi:na a mihecaan saan ko sowal, likosato itira toya 17seci(17世紀), misalingato to a malengak a tayra i Oco(歐洲) hananay a finacadan, dodosato tangasa i 1820 a mihecaan, adihay to komi palomaay a talacowaco:wa to sapi ^etanaw no tamdaw. Lomasa apipangangan no tamdaw tora talacay i, o citiyaday(露肚子)( Ananas comosus) han nangra a pangangan, ngalef sato itira toya 20seci(20世紀) no Amirikaan a Syawiyi(美國夏威夷) tada adihay adi:hay sato kora talacay hananay, ano i tira to i Kesetalica(哥斯大黎加)、Pasi(巴西)、Filipin(菲律賓) to, ngalef sato koka adihay a malenak matafesiw to tolitosa koka adihay no talacay i hekal. Noitiniay i no kaholaman a finacadan i, ora talacay naitini i 1709 a mihecaan ami salingato ama rengak tangasangasa i Taywan, nawhani o heci nira matiya o wikol no Sonlofong(森若鳳) a topi/’ayam sanaw o fongli(鳳梨) han nangra a pangangan, nanoya alatek naytiniay i Coawa(爪哇) atayni ama lenak saan kosowal sanaw o Polo(波蘿) hen koloma a pangangan, I’ayaw tono Taywan a talacay i, adihay a mapaloma itini i Ilan(宜蘭) ato i Taynan(台南), no kaholaman sato a niyaro i, itini i timol kosa adiha:yay amalenak, ano i Mintong(閔東) ato i Minnan(閔南), adihay komi palomaay to talacay, pangangan sa cangra o hangli(黃梨) han nangra, o sasangaen nganra to fongliso(鳳梨酥)、poloso(菠蘿酥)、hoangliso(黃梨酥) hananay、ato fonglimingpaw(鳳梨麵包).
O pinangan no taracay.鳳梨的形態[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O taracay hananay i mato o rengos no sela kopi’alaw, nawhani kangdaway ko to’as nira caay katakalaw ko tileng nira, apoto’ay ko tapangan nira, caay katalolong kopi pa lamit nira, macilak koka cipapah nira saka’daw sa cicekaay matiya o salosalod, o takalaw nira i alatek tangasa i 60~100 a ditekan, o satakalaway i pakaara to 150 a ditek, yahana nira i o todangay to o heci nira, yaheci nira i o todongay o hana nira, iraay koka fangsis nira sanaw maolah ko kalofao ami lingling, o tilid no heci nira i maloloay, ano tata’ak koraheci nira i masaka’daw a limoloay, i wikor nora heci nira i iraho ko ki^mingay a papah a malengaw,
o cecay a tapangan no rengaw nira o cecayay ko hecinira, ma^deng matafesiw ko cecay miheca, o takalaw nira tangasa i 15 a ditekan, todongay to a caci falo, saka kahengan sato ko teloc no papah nira, tala’ayaw mahadak ko salimolo sanay a hana no heci nira, irato ko topi/’ayam ato ‘acacenar ami palalamod to hana nira to sakaciheciaw, hatiraay ko kalorengaw no talacay.
Samanen ami paloma to talacay.鳳梨的種植[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
I tini i ’orp no mita o tamdaw, irasahca kopi saadihay ami paloma to kalomaamaan, pakayniay i talacay hananay i hatiraay to ko tayar, nani’ayaw adihay ko kasasiloma no talacay, yamisalingato nai Oco(歐洲) ami palenak ami saadihay a paloma i, minanam ca^ra itini i masalaloma’ay a paloma(室內栽培), dodosato 1820 amihecaan malenak tangasa i
Folanse(法國) ato Eingkilis(英國), tiya malenak haca a tangasa i Siawiyi(夏威夷) ato icowaco:wa to sakafana’ ami paloma. Itini i Taywan i, tadamaan aca koka pikingkiw(研究) a paloma sanaw irato ko Cincanfongli(金鑽鳳梨)、Niwnayfongli(牛奶鳳梨)、Secafongli(釋迦鳳梨) hananay, samihecacaan sato ami paloma, maolah tono Taywanay so^metay a lomi’ad, tala’ayaw ami paloma i, iraho kopi sasapar a paloma i likot, ato pisongira’ topi palomaan a omah, hakowa ko kakahad topi palomaan to talacay i, misa’osi ami hapinang toka hakowa koka adihay ami sasapar, itini i pisasaparan ami hapinang to omaan ko todongay ami palomaan iso, ma^deng ko to’as nina i likot i, micompi to totayar ami linah a patayra i omah, ano masolinga’ kopi paloma ato pidipot tora talacay i, o fafangcal ko lengaw nira ama lahad, lomasato irako todongay to sapa tayhi ato sapa hiliw to kasasilomaloma no talacay, inian hawi o fana’ to nomatayalay ami hapinang to kasasilomaloma no talacay.
Samaeng a koma^en to talacay.如何食用鳳梨[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O talacay hananay o heci nira kala salangay, ano kaen i hato ‘acicimay, irako ko^sanay sanaw tala’ayaw a komaen i ira ko mipapili’ay to kaka^enen, ano mi tokad to heci nora talacay i o fongoh ato o wikol ko sapili’ayaw ami tokad, tiya mipodac to podac nira, rikol sato mihacecaycecay to ami pe^ci’ tiya manga’ay a kaen, o matomesay no iyofong(營養) nga’ay ami patatodong a komaen, nikaolira caay kanga’ay ami saadihay tato a komaen sanga’ayay i iikol no kaen to lahok ato lafi a komaen, caay kafangcal i ‘ayaw no kakomaen to hemmay a komaen, nawhani metalaw kakali’angen no fitoka. Nikaolira o mafana’ay a tamdaw i mafana’ ami samaamaan ami sanga’ to kakomaen to talacay, ano kaladatengen to ami liawli(料理) pacamol to matatodongay a sapacamol, tada o fangcalay a dateng, irako misa^sa^ay i katopih tosa pihalafing a nga’ay a kakaenen, lomasa nga’ayay a heteceng kola salang nira a mala nananomen. Nikaolira o ciadadaay to Tangniwpin(糖尿病) ato Sencangpin(腎臟病) caay kanga’ay a komaen to talacay, nawhani o ‘acicimay ko talacay, o ‘acicim no PH nira i 3~4(值), ano komaen hawi ma kali’ang ko fitoka, lomasato adihayho ko nana’oen a komaen, caay kanga’ay a pacacamolen to miloko akomaen, sanaw o noniyasato afana’ ami pili’ a komaen. (Siwkolan “Amis suman 0714’23)
Tahapinangan參考文獻:[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
1王思明. 外来作物如何影响中国人的生活. 中國農史. 無. 2018, 37 (2): 3–14. ISSN 1000-4459
2胡寄塵編輯. 清季野史 第二編[M]. 1913 第(百二-百三)102-103頁
3《台灣府志》-卷七〈風土志〉果之屬：「菠蘿葉似蒲而闊，兩旁有刺。果生於叢心中，皮似波羅蜜，色黃，味『酸甘』。果末有葉一簇，可妝成鳳，故名之」；前一段即為波羅蜜：「波羅蜜亦荷蘭國移來者。實生於樹幹上，皮似如來頂；剖而食，『甘如蜜』」
4葉春榮編譯，《初探福爾摩沙：荷蘭筆記》，頁 140。
鳳梨, Fengli （頁面存檔備份，存於網際網路檔案館） 藥用植物圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院)
