O picalap no roma a punka to ’orip no ’Amis

O ’ayaway a micalapay mikowan to taywan (先前入侵台灣的統治者)

Talacowa i ’ayaw no tolo ano eca i sepat a patek (3000-4000) a miheca a tayni i Taywan ko tatapangan no ’Amis a malikakaay nikawrira, masamaanay itiya hakiya? Caay ka fana’ kita, o kafana’an ita i, mahaenay.

Malecad ko Tayal, Tuku, Pinuyumayan, Tangafolan, Bunun ato ’Amis a militafad itiya ho, “O sakanga’ay no kakaenen ko pisalisin to tafad” saan, saka, militafad ko nia misa’Pangcahay (Yincumin) a ma’emin. I ’ayaw no pisalisin to kakaenen to mihecahecaan a militafad, samatiya han naira o pi’adop to ’a’adopen ko pilitafad. O mangta’ay a tafad i, o macodahay a fafahiyan ko mamitokad to nia mangta’ay a tafad a milifanges.

Caay patedo a mipateli to nia tafad, mi’edaw ho a mitingil to no kawas a ca’of to malo pipatelian, ta itira a misanga’ to patelian, ta itira a mapaso’opo a ma’emin ko tafad. Saka, matalaw a talaraay a ciomah ko tamdaw to na ira ko militafaday, yo ira to ko Holamta ato Holam tangasa i nika iraan no Dipong i, ira ho ko militafaday a demak.

O kafana’an to pakayniay i kafafalic no mikowanay to Taywan ato demak nangra i Pangcah i, mahaenay.

Saka cecay i, i 1590 a miheca a tayni i Taywan ko Poetakal a finacadan no Europe a maro’, mipahaciway ko demak nangra a micomod itini. Itiya ho i, o kilakilang ho a ma’emin ko Taywan, caay ho ka pamatang ko Taywan itiya.

Saka tosa i, o Holanto (Netherlan) ko tayniay itini i saka pito a folad no 1602 mihecaan, tona caay ka ’edeng ko sofitay nangra, saka ira to ko no Holam a sofitay a milaplap i cangraan. Mata’elif k tosa polo’ miheca (1622) i, keriden ni Karl ko sofitay no Holanto a micomod i Pengfu, ta songila’en nangra ko pisitalaan. I 1624 mihecaan micomod cangra to Taywan a maro’ i Taynan a mikowan to polong no Taywan. I 1630 mhecaan patireng cangra i An-ping to pisitalaan no sofiyay a loma’, ta itiya i 1650 mihecaan a mapatireng nangra ko roma a pisatalaan to iraay ho a pikacawan.

Mapasifana’ no Holanto ko maro’ay itini i Taywan a masaPangcahay (Yincomin). O tata’angay a demak nangra i, toloay, sakacecay i, o papaising to ’alomanay, mipatenak cangra pakayniay i pitoor to Kawas no misaKristoay, o romasato, pasifana’ cangra to tilid.

Na mikowan ko Holanta i 1626 miheca i, tayni sato ko Sipaniya (Span) a maro’ itini i ka’amisay a niyaro’ no Taywan tangasa i 1642 miheca itini i Taywan.

I ’ayaw no piliyas no Holanta to Taywan i, safaw ’enem a miheca ko pidipot no Sipaniya. Nikawrira, caay ka tangasa itini i tadaPangcah ko tayal nangra. Mapalowad to no Sipaniya ko sapicomod no itiniay i Taywan to pitooran nangra o Tingsokiw. I Tangafolan cangra a patenak, safaw falo miheca ko Sipaniya a maro’ itini i ka’amisay a niyaro’ itiya ho.

O romasato, itiya iraay to ko Dipong ato Holo tamdaw (o aniniay a Payrang) itini a macacamocamol a maro’.

O Holanta pasayra itiraay i Singko a niyaro’ no Taynan a Tangafolan patenak to sowal no Kawas itiya, saka ira ko lima a polo’ ko tamdaw a mapaino’ay itiya. Nikawrira, oya i laloma’ay no kiwkay a mitooray facalay ko tayal i pili’en no Dipong a tamdaw patayra i kitakit nangra i Dipong papinanam to no Dipong a pakayraan a kawas, saka, yo minokay ito cangra i, caay to piraod to kiwkaycangra.

Yo pikowan ho ko Holanta itini i, madadoedoay to ko Holam (Payrang) micomod i Taywan. Itiya ci Cen cen-kong ko milaplapay to Holanta nai Taywan, nanoya, safeleng sato micomod a tayni ko Holam a tamdaw. O pikowan no Holanta itini i Taywan ira ko 39 ko mihecaan itiya.

O saka tolo i, o pikowan no Dipong itini i Taywan, o picingcing no Dipong itiya, nai 1895 mihecaan (Cinkowangsi 21 miheca, Dipong Minci 28 miheca) masasitelak to (Makowan telek) pakelac ko Taywan to Dipong, tangasa i 1945 miheca (Cawhe 20 miheca, Minko 34 miheca) o Conghoaminko ko micadaay, ira ko 50 mihecaan ko picingcingan itiya.

O saka sepat i, o Congko a tamdaw (aniniay a Payrang) to ko micingcingay to Taywan, tangasa anini.