Nikitini i I-lan So-aw

nani… a masadak Wikipedia

Nikitini i I-lan So-aw (蘇花公路之開鑿)

Nikitini i I-lan So-aw tahira i Kalingko a la’ed no lalan, nai Cin-caw wan ho a mihecaan, o nano kamaro’an noYin-co-min a pala saka ci’icel a mico’ay to naicuwacuwaay a tamdaw, o nano roray a mipamatangan, malahadhad, liyawen a misapay tahira i kadipongan “ sa ira sako lalan i riris no riyal” to malaheciay, sakaira to no So-ha-wa konglo hananay anini.

Satapang ira konini a lalan nai1874 a mihecaan tahira i Cin-tong-ce 13 a mihecaan, I’ayaw namisatapang tonini micuwat tonini a lalan, o nani Fu-cyn-lolo-tito-Ro-ta-con ko mipatoro’an a mi’owala palalanan to So-hawa itiyaay ho. Anini itini i tilid no mikingkiway i, anini ko lalan no so-haw-kong-lo cuwa kahecad ko toris no lalan tono Cin-caw a So-hawa.

Onini a so-hwa a lalan misatapang mi’owalan isaka1874 a mihecaan to nani “Cin-tong-ce13 a mihecaan” malalood macacongis a mala’afas to pala i paridaw” Mo-tan-siya a demak” ko ka lalengatan nonini a pinangan.

Pakayni tonini kalalood a demak i kol i, Cin Sy-fu macekid to a misatapang to mitapal to misa’osi to pinangan no Taywa a Yin-co-min, dekini mipatireng to sarikec a miketon to demak to sakanga’ayw a mi’owal to halalan pasitimol, pasi’amis, pasietip a tolo ko lalan to sakanga’ayw no tala posongay a lalan no Taywan.

Pakayni to cecay a lalan todongay to papasi’amis paki So-hwa a lalan, ona toris no lalan tomedac pakayra i Su-hwa ato Tong-aw, Ta-nan-aw , Ta-cwo-swey, Ta-cing-swey, tahira i minato no Kalingko, ci Fu-cyn-lolo-tito-Ro-ta-con ko mikeliday, limaay a fulad ta malaheciay a mi’owal ko halalan, ikol to saromi’ami’ad to miropay to lalan patireng haca to kamaro’an ato pilawcan no sofitay.

I Si-yin 1890 a mihecaan ”Cin-kwang-si 16 a mihecaan” ciliw- min-cowan mingayaw I-lan a finawlan tahira i Nan-aw-fan-siya, miliyaw ho a miwaray miropay to lalan tayra i So-aw do^do tahira i Ta-nan-aw a micuwat to lalan, nikawrira, namihaen i, mahalek to ko pingayaw, miliyas to ko milaocay a sofitay, toyanan toi, awa to ko epoc noya lalan masemot a malalotok.

I ’ayaw no kadipongan ho, onini a lalan cuwa kai faloco’ no cima:cima a tamdaw. Tahira i Si-yin 1908 a mihecaan “ i min-ce 41 a mihecaan”, o sapacakataw no dipong miropay to lalan nai So-aw tahira i Nan-aw kalala’edan to halalan no Yin-co-min a kipitay, toya pasietipay a lalan misolinga’an no Dipong a miropay, palalan han tahira i So-aw pafecos tayra i Nan-aw tolo ko kalala’ed a masakakahad ko fakeciw”latek 9 ko fakeciw” to halalan no kingpitay, do^do patireng to pitoay a palawcan.

I Si-yin 1914 a mihecaan ”Ta-cen 3 a mihecaan” o sapingayawaw no dipong to Taroko a finacadan i Kalingkoay, miliyaw haca i Sin-cen tahira i minato no Kalingko palalan sa tano kamay han mipi^pi ko kikay a miropay to lalan. Deng kini o nai Tan-nan-aw do^do Sin-cen to cecay a lalan, o kalalengatan no demak to pingayawan no itiraay a Yin-co-min, saka toya kadiPongan ho tahanini awaay to ko temoloay pakayra a milenok toya lalan.

I saka1914 a mihecaan no Dipong a mingayw to Taloko a finacadan mahalek toi, Sakaira ko” 5 a mihecaan mihalaka to lifan a sarikec” a piketon to kalahecian.

Miteka to ko Dipong a micowat to halalan sakatahira i So-aw ato Sin-cen a faelohay no lalan, pakani ” riris no hadhad sapilikec to Yin-co-min hananay a lalan” o sa’ayaway paka So-aw tahira i Kalingko a tomedac ko lalan.

Tosa a mihecaan ko kaletlet a mihalaka tonini a demak, mitongal sa o Taywan a cong-to-fu mitapal tonini a pinangan no fancing to demak i, cuwa kalahemhemen saka misaharaterateng to nga’ay pakaynien i Minato no Kalingko ato I-lan patoro’ to cacuwaten ko lalan a kayki nga’ay ko demak alatek sa.

Saka “ oya i tong-hay karomakatan a lalan” masaheci i I Si-yin 1916 a mihecaan “Ta-ceng 5 a mihecaan” miteka to a misatapang micuwat to lalan. Kawrira, o kalalengatan to no ’Amis a finacadan i Kalingko mapatangic to a misakoli maroray ko ’orip.

do^do tahira i Si-yin1925 a mihecaan”Ta-ceng 14 a mihecaan” Sepat ko fulad malaheci to ko karomakatan to pasayraay i tong-hay, o kaki’edaw nonini a lalan maedeng 119.8 a tori, saka 8 a mihecaan ira ko hanpong tonini a faelohay a lalan. malalitemoh haca toya no i’ayaway no Sin-cen ato minato no Kalingko ko lalan, mansa toya tahatenok ko pikowan no Dipong i “malalalan to ko tong-hay” itiya ho.

Namahalek misanga’ to lalan namisatapang itiya ho, cecayay ho ko karomakatan a lalan. I Si-yin 1927 a mihecaan “ Saw-ho 2 a mihecaan” namahalek ko kalalicay, misahareterateng to sapiliyawaw to halalan no tosiya. Saka miteka to miliyaw a misanga’to halalan.

Toyanan toi, nga’ay to ira ko pakayraay a lalan tayra i Kalingko, dengan ko mamiongpang to manmaan a dafongan ko nga’ayay parakat, i kafafalic no kasienawan ato kacangrahan hoi, mararid ta’angay ko fali ’akawang ko tapelik no riyal i ngata no Kalingko a riyar, cuwa kanga’ay ko tamina a miraoed pahicera toya minato, saka lasawad sato ko cidafongay to manmaan patefo i minato.

O icifa sato awa to ko sapacorok a dafong to manmaan, misaharaterateng to ko Sy-fo no Dipong mihari^ri a miketon to harateng to tong-hay a lalan sapifalican to halalan no tosiya, ano sapifalic tona tayal i wa tolo ho ko mihecaan nga’ maraehci demak, o rayray pakayni i katimol do^do pasi’amis “ So-aw, Te-ci-ri” pakitenok no Ta-cwo-swey a micomod, misakakahad toya karomakatan a lalan, masa sakakahad sato ko lalan nga’ay to miongpang ko tosiya to manmannan a dafong.

I Si-yin 1931 a mihecaan”Saw-ho 6 a mihecaan” i sakaenem a fulad ko Misafaeloh to a nga’ay to medac ko lalan, so’elinay ano miliyaw a mipalalan wa tahira i Si-yin 1932 nga’ mihecaan ko tayal, “ Saw-he 7 a mihecaan” i sakalima a fulad malaheciay ko tayal, o kaki’edaw nona lalan 121.2 tori.

Misatapang a mi’owal i, mararid mapowal a mapelal, misanga’ tapiden ko namapowalay. Adihay to ko mapalakay to nisa’osian a payci, saka o sa’osi to payaci maroray to nika cango’ot.

Saka, i 3 a mihecaan ko tayal maosoy to tahira sato 5 a mihecaan nga’ malaheciay to ko tayal. Do^do tonini a demak, pakayni i cing-soy tona cecay dato ko pasa’icel o tadakada’atan to a tayalen, o ngapangapadan, awaay ko katomirengan no maomahay, tano saso’ot han no maomahay ko mipalit ko tatelecan no tiring, nani kafekang no lotok pasilaeno, matating haca i fatad no ngapad, o citafaay a malad ko sapiofang, to sakanga’ayaw a pacocok to pakotang, mikayat to lalan no pakotang tara lotok, helek to miparo to pakotang tomtomen to a milikat ko lalan no pakotang to sakafetas ma’owal.

Ano maosoy ho ko kapilaliw i, o tatahatefo no mapelalay matefaday a fakeloh, mapi^pi to a mapatay, 52 ay to ko tamdaw to mapi^piay no matefaday a fakeloh, ikol tonini a demak awaay ko maan a sapadahof to mapatayay a tamdaw.

Toyanan toi, anini sato tona ma’araway a lalan no tosiya masapikepiked a masa’iko’ikong. Pakayni tonini a lala o ’Amis a finacadan ko saci’icelay a micowatay to sakanga’ay nonini a lalan tahanini.

Pi’arawan to lakaw[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]

  • 台灣原住民族歷史語言文化大辭典
  • 李景崇,1998,《阿美族歷史》,臺北:師大書苑。
  • 黄宣衞,2008,《阿美族》,臺北:三民。
  • 達西烏拉彎‧畢馬,2001,《臺灣的原住民 : 阿美族》,臺北:臺原。