Kowa'木瓜

Kowa’木瓜

O kalokowa’ i Taywan有關台灣木瓜

O kowa’ hananay itini i Taywan(台灣)，o kananaman to no mita ami kakaen, pangangan sako tiriday to ngangan i “Carica papaya”(學名) hananay, adihayay ko ngangan no kowa’ to masamaamaa:nay , sowal sa ko mafana’ay ami kinkiway to kowa’ i , oka lalaylay no kowa’ i, I’ayaw aitiniay i timolay fa^detay Amirika(中南熱帶美洲) saan, aitini i 17seci(17世紀) ami salingato a mapalakat ami lalad tayra i Intoay(印度) a kanatar, dodosato a tayniay to i Yacotalo(亞洲大陸) ato itini i fa^detay a kalo-niaro, ano itini to i Inni(印尼) aca i Filipin(菲律賓) ato Taywan(台灣), o sowal no mafana’ay to tilid a tamdaw i Taywan i, ‘ayaw no 1685 a mihecaan i, ilaay to ama tilid ko pakayniay i kowa’ sanay, sanaw matafesiway to ko 300 a mihecaan ko kowa’ a ma lengaw itini i Taywan. Likosato adihay to koka pifalic ami saloma to sapaloma to kowa’ , fangcalay to palomaen halakamkamay to ama rengaw , nga’ayay to a misamihecahecaan a paloma ato ciheci, sanaw itini to kosakaadihay no kowa’ ama rennak, itiya sato ama polong tayra icowacowa no pala i Taywan, ano dodoen ko tilid to 2017 a mihecaan i, o polong ama palomaay to kowa’ a sela i, pakaalaay to 2,563 Kongcin(公頃) ko mapalomaay to kowa’ , ato ira ko 125,521 Konton(公噸)  koka adihay no kaleteng no kowa’, oranag  a taynong 2(台農2號) ko saadihayay ami palomaan.

Masamaanay ko kowa’. 有關木瓜的本質

O kowa’ hananay i, matiya o kilang ko pisa’osi cilaan, sa’ayaw i naitiraay i fa^detay tono Amilika(熱帶美洲) a kanatar ami salingato a masadak, dodosato itini i ‘ayaw no mihecaan i naitini i Tayliok(大陸) ama pacomod a tayni i Taywan(台灣), nawhani lahodayay fangcalay paloma^en, kalamkamay a mato’as, halafingnay a ci heci, kalaheciay sanaw olahay saan ko tamtamdaw ami papaloma to kowa’, marao-fangcalay a kakaenen, hatilaay ko olah no tamdaw

ami papaloma. Lomasato kala iyofongay adihayay ko tanpayce(蛋白質) ato cefang(脂肪) ato

tang(醣) aca o kangoce(礦物質) ato vitamin(維他命) nila, mipadangay to fitoka ami ilang to kakaenen, so’linay kokafangcal no kowa’ saan. Nikaolira o kowa’ hananay i, iraay ko kasasiloma nira, iraay ko fafahian a kowa’ iraay ko fa’inayan ato matatekoay to fafahian ato fa’inayan a kowa’, o fafahian a kowa’ i mato’as cira cifaloay ci hanaay, likorsato malofic ko heci nira, yama tatekoay to fa’inayan ato fafahian a kowa’ i, hatiyaay to aci falo to hana tiya ciheci cira, ‘edeng sa o fa’inayan a kowa’ i, o kacihana nira caay ka ciheci cira, sanaw iraay ko pipararamod to kowa’ tiya malofac kalaheci ko kowa’, sanaw imatini adihayay kopi sanga’ to sapaloma to kowa’ ira ko lessen(日陞) ato sulo 1.(蘇魯1號) 、Taynong1.2.3. 5.(台農1,2,3,5號), hananay.

Samaeneng ami paloma to kowa’.要如何種植木瓜。

1. O pisasapal to sapaloma:

    Tala’ayaw nopipalomaan i, mili’ayaw ho ami sasapar, o tadafongcal apipalomaan i, itira i likor no kafaliyosan, tiya caay kakalian no faliyas ko rengaw nira, aratek itini i sakasiwa tangasa i cecey polo’ irako cecay a foladan no mihecaan, tahpoen to fayfay to sapidipotaw to rengaw nira tiya caay ko kali’ang no fao, ma^deng tangasa i sakatosa a mihecaan to saka lima a foladan, ma^deng to ko to’as nira, o pisakilacan to ami paloma.

2. Misongira ami paloma:

    Mikangkang ami songira’ to pi palomaan a omah, mifolasiw ami patay to rengos, misa’apolaw to sota’ ami saloislois, irako todongay o kalomakatan no nanom, mahelek tohaw i, mihacecacecay to ami patatodong to la^ed ami paloma, o cecay no la^ed nira i, ma^eng 2-2.5 no kongciw(公尺),  ano nga’ayay i saliwangliwangeng ami paloma, tiya matatodong ko la^ed nira, fangcal koka to’as nira , fangcal kopi palangla ato mitaliyok ami ‘adiper to sakacaaw ka iyof no tatiihay fali.

3. Mipiloh ami paloma:

    Nawhani takalaway ko lengaw no kowa’, ano caay ka pilohen i, caay ka lawis ko heci nira a siwkaken, sanaw ano matatodong ko to’as nira i, pilohen to mamang ato pasota’en ko tapangan nira tosaka tanektek no rengaw nira, maraod ko tosa a folad, miliyaw haca to sakatosa apipiloh tosaka po^enel nira, ato pasota’ haca to tapangan tosaka tanektek no lengaw nira, ano ga’ayay i tahepoen to falaysay to saka’ecaaw ka ci fao nira.

4. O pisolimed to laloma’ no omah:

   Ano caay ka solimeden ko laloma’ no pipalomaan to kowa’ i, mili’ayaw ko semod ato lengos ami kalingan to lengaw no kowa’, sanaw saliyaliyawen ami solimed ko laloma’ no omah, ato mipatatodong to cepa’ no sota’ , tiya fangcal to ko lengaw nira, tiya malofic to koka ciheci nira.

5. Mipitpit to tatiihay a ca’ang no kowa’:

   Yamato’as to ko kowa’ i, iraay ko kacica’ang nira to caay kafangcal a ca’ang, o lanang i awaay ko ^epoc to to’as no kowa’ , sanaw padpacen ami pitpit ko hatiraay a ca’ang nira.

6. O pipalalamod to hana o kowa’:

   Malawod koka cihanaan no kowa’ i, iraay ami lawod ko ‘acacenal ato ‘adipangpang ami lingling to hana no kowa’, oranang i omi palalamoday to sakaciheci no kowa’, lomasato o mafana’ay oma lalokay a tamdaw i, o no tamdaway ko saka palalamod to kowa’, tiya ilaay koka ciheci nola kowa’.

7. Mipatatodong to cepa’ no sota’:

    Nawhani ono kacihelangan koka cihecian no kowa’, tona tala’ayaw a ciheci ko kowa’ i, ilaay ko pi patatodong to cepa’ no sota’ toka lengawan nira, ano matafesiw to ko ‘icang no sota’ i, caay  kafangcal ko lengaw no kowa’, caayay ka fangcal koka ciheci nira, sanaw ano malalid koka pipatatodong to cepa’ no kalengawan nira i, iraay to koka fangcal no ka ciheci no kowa’.

8. O pipatayhi to tapangan no kowa’:

    Ano mipaloma to kowa’ i, nanomamangan nira, irasaca ko pi poliyaw ato patayhi to rengaw ato to’as no kowa’, ilaay kono kowa’ atatodong a poliyaw, ma^deng ko to’as no kowa’ , ira sahca kopi patatodong ami hacecacecay ami patool to poliyaw to tapangan nira, iraay ko sakacipapah a poliyaw, iraay ko sakaciheci nira a poliyaw, ano mafanna’ ami sa’osi to lomi’ad apatool to poliyaw i, o fafangcal ko lengaw ato kaciheci no kowa’.

9. Malarok ami dadimaw to omah:

   Nawhani takalaway ko lengaw no kowa’, sanaw ano caay ka lalid ami dadimaw i, ano tatangan ko fali ami iyof, ranikayay ama piloh ko kowa’, sanaw micopi to sacoker, ano irako mapilohay i, tangsolin ami coker, romasato ano ira ko mikali’angay to kowa’ a fao, ano o fohet to ano o ‘edo to ami kakaen to kaciheci no kowa’, tangsolen ami laplap, sanaw ira toko kalalid ami liso to omah no kowa’.

O likor to no tayal to kowa’. 未來推廣工作

Imatini o kowa’ i tini i Taywan, o saadihayay ami palomaan i ora “taynong 2”(台農二號) ano masahetoay toya inian a kowa’an i, caay ka ngaay, alatek caay kacakat o ‘aca nira, ano alapaloma sa toranan a kowa’, nawhani lahodayay facalay palomaen ko hatiraay a kowa’, romasato olanan a kowa’ i, matatekoay to fa’inayan ato fafahian, sanaw lanikayay a ciheci cingra, nikaolira imatini iraay to koya “Taynong 6 “(台農6號) hananay a spaloma, olanan a fa^lohay a sapaloma, fangcalay ko heci nira , matatodongay ko katata’ang no heci nira, tadafangcalay a misaadihay ami paloma, onianto ko nga’ayay a paloma^en.（Siwkolan Pangcah/'Amis Suman 2024/03/15)

Tahapinanang參考資料：

1.https://web.tari.gov.tw/techcd//果樹/常綠果樹/木瓜/其他/木瓜-栽培管理.htm 番木瓜[2009-02-24]