Konga

o konga

konga 地瓜

Adihay ko pangangan no Kuwapin to konga, o 番薯 hananay (no Ikiris a sowal: Sweet potato) , ira ho ko masasiromaromaay a pangangan.:Samihecaan sa ko lengaw no konga i Taywan, nikaorira, itini i saka tolo a folad tangasa i safaw cecay a folad, ano fangcal ko romi’ad harakat ko kamolahad nira, itini I kasienawan kietec ko romi’ad, mafadi'ay ko papah ato lamit nira, liyasen ko nai waliay a fali a mipaloma. Ano i padatengan a mipalama i, o malohakay a sota a mipaloma ta fangcal ko lengaw no konga, i lawac pipalomaan no konga, korkoren ko kengkeng kalolalan no nanon caay kaponi’ ko konga, ano i koreng mipaloama i, i laeno no koreng paepongen ko kasadakan no nanom, caay kafadi' ko papah,. Paafoen to tamatongal ko kaira ko papah ato konga.

O tatapangan a lwngaw no konga itiniraay Sifoan-Karopaw a Amirika ano ca itirray i Sakatimolan-Karopaw a Amirika, o sapawacay a tilid i'ayaway ho no 5000 mihecaan. o to'as no Taywan a Yincumin toya Satimolan-Kanatanatalan Finacadan i'ayawan ho no Yoropa a tamdaw ko kakomaen tono pala-konga sanay.I saka 16 sici nani Filipin mapatenak tayra i Congko ko konga, i 1824 miheca yo tayni ko Holan a tamdaw iraay to kono palapalaan a konga makaen no Yincumin sanay ko nitilidan no Holan. yo tayni to ko Dipon nengneng han kono Kuwaping a tilid tora "番" sanay i, o kina'orip ho kamo o misapadesay ko tatodong konini, orasaka falicen no Dipon to"蕃" sanay a tilid, ora to o konga tora "番薯" han to to "蕃薯".

Tahapinangan形態

Co'enak sanay ko pipaloma to konga, tosa polo’ konfen ko kakaya no akaway ko sapipaloma, i teloc no akaway osawen ko pinapina a papah, hidefong han ko akaway i nanom ta cilamit to i, paconak han to i sota mipalama, lima konfen ko talolong a mipalama i sota ko akaway. Saayaw ho aka kaadihay ko pipananom, amaponi’aw ko akaway no konga, cilamit to i, tamangaay to mitongal to nanom a micefos, caay kangaay macepa’ tato ko sota nira, maponi’aw ko akaway nira, ano macepa’ tato i, adihay ko kacomoli a komaen to papah no konga,. Ano sacikongaan i, itini i kapokapokohan no akaway, oya ngisngis a limait nira, fotfoten miliyas to sota, tatayra i lamit no tatapangan ko afo, tata’ang ko heci no konga.

Cihareday營養

Ira ko ratoh (patenak) kamaen to konga halo podac han a komaen sanay, nawhani kadofah ko konga to padeco no ’okak ato sakacidama no tatirengan sakaecaaw kasamo’. Koracen ko pisasaw i ’ayaw no pirahekad, halopodac ko pirahekad a makaen malahered no tatirengan; o roma sato caay kacisapaiyo ko konga, manga’ay ma’aca ko nga’ayay a konga, halo podac han ko pirahekad, masacefang ko hered a kaenen.

O kahengangay ko laloma a heci no konga adihay ko canot a kaenen, caay ka sacefang no fitoka tina’i, malasakaci’icel no fitoka tina’I a dademak, oroma sato ira ko sakadema sakaeca kalatiih no fitoka tina’i (holam: yang-hua-mi, Inkiris: Cytochrome c oxidase) a dawmih ko katoma’i, matiniay a sadama a rahoday mapalowad ko adihayay fali no fitoka tina’i no tamdaw, matiya adihay ko nikaenen a kahengangay a konga, o sakafitero (ma'ax'ax), telook, ma’etot no tamdaw.