’Orip ni Kafo’ok.

O pipa’olid (簡介)

Ngangan: Kafo’ok,

Ngasaw: Cilangasan a ngasaw.

Finacadan: ’Amis a tamdaw,

Niyaro’: Cepo’ niyaro’ a kapah.

Kasofocan: mafokil, dengan i kalakapahan i 1877-1878 mihecaan a kapah ko kafana’an.

Mama ato ina: Ina ci Mayang, mafokil to mama. O nidipotan ni Mayaw Aping ci Kafo’ok.

Ngohah ni kafo’ok: O ngohah ni Kafo’ok ci Peni, ono Cikatopay a ngasaw.

Selal: O selal ni Kafo’ok o Latafok, tatodong no selal o mi’aw’away ahan, o midipotay to niyaro’. Nai safaay a selal macakat, sakasasepat a selal no kapah.

O demak ni Kafo’ok: (Kafo’ok的事蹟):

I 1877 miheca, itiya tayni ko Mancing a hitay mikowan to sawalian no Taywan. Nanoya ira ko “Lalood i Cepo’” a demak, itini i Cepo’ no Tarawadaw.

Kakeridan no Mancing a hitay ci Tangayhay, cecay ko fafahi sasepat ko kapi.

O kapah no niyaro’ ci Kafo’ok, mipatayay to kakeridan no Mancing a hitay, inian ko sakalalenak a ira ko  “Lalood i Cepo’” a demak i Cepo’ niyaro.

I saka tolo a kalaloodan, na milaop ci Kafo’ok to hitay no Mancing, midakaway i ’efa milaliw, laopen ni

Kafo’ok, setekaw ako ko aikoray taker no ’efa ta patayen ako kiya kaping nasa, misiikor minengneng

koya kaping a mikowang, mapatama i fafaed no kalaw ni Kafo’ok, nanoya sa a mapatay ci Kafo’ok.

O ’orip ato demak ni Kafo’ok: (Kafo’ok的生平與事蹟)

Ci Kafo’ok, o no Cilangasan a ngasaw cingra, o kapah no niyaro’, o ina nira ci Mayang, kafokilan ko mama. O padek a mama ci Mayaw Eping, o ngohah ni Kafo’ok ci Peni, o no Cikatopay a ngasaw.

Itiya, o kapah no niyaro’ ci Kafo’ok ato selal; o Latofok han ko ngangan no selal, o mi’aw’away ahan a selal, misimaway to liyok no niyaro’ no Cepo’, ci Kafo’ok o kakeridan no selal Itiya.

Ira ko cecay romi’ad to dadaya, masaopo ko selal a mikacaw, katawatawaan no selal i, ira ko pasowalay: “Tamita, tayra kita mitakaw to fafoy no Fakong tamdaw.” Saan a masasowal, o lalingatoan no demak ni Kafo’ok to kalamkam; padadaya a lomowad cangra, paka tokos a romakat ko ni Kafo’ok a miraod to Fakong; o no selal nira i, paka lalan, pakariyar ko lalan itiya, yo tatahira cangra i Fakong, matatalatala i kasasowalan, ’araw han irato: ci Kafo’ok a matala to kapot, o kasekakan no ’ayam to dafak.

Sowal sa ci Kafo’ok: “Kamo ha idang, minengneng kamo to tamdaw, pasa’etip, pasawali ko roma, ano ira ko tamdaw kalamkamen a pasifana’ kako.” han nira. So’elinay, na matira ko demak naira, kafaheka’an no idang nira ko pi’ewa no fafoy to pirepet ni Kafo’ok, o cikay to a milaliw ko selal nira a pakayra i riyar a lalan minokay, o ni Kafo’ok sa to nira i, pakatokos a comikay minokay.

Itiya, ’ewa, ’ewa sa ko fafoy i tokos. Nanoyaan, tahira sato ko widang nira i ngayangay no selal, irato: a maro’ ci Kafo’ok itira, mapatay to ko ya fafoy a mateli.

Oya selal sato nira, safaheka’ sa a miharateng: “Paka tokos ko ni Kafo’ok mikoyod to fafoy, kita paka hekal ko rakat, tahini: saho kita!” o maherekay to ci Kafo’ok a mipatay to fafoy a mipacok, tahira saho ko selal nira.

O pitaneng to demak ni Kafo’ok ato demak no selal nira. Sa’ayaway koni a demak.

Itiya, lomaoc ko finawlan i talo’an, mikihatiya ko mi’aw’away a selal, ci fonos to kakaya’ay a polakik. Cecay ko sowal no mato’asay itini i kalomaocan: “Piradom kapah.” saho ko sowal, ci Kafo’ok sa nai tongroh no kilang a mikalic, makatengil ni Kafo’ok, takod sa a ma’epod na i ca’ang no kilang. Miradom awaay ko pakafiloay no selal to tariktik ni Kafo’ok.

Caay ka pahoda ira to na miradom, pakasifosifo’ no likowat no mato’asay, na mi’alay to fonos a romakat cira i sifo’ la’ed no mato’asay, ala tekotekong sa ko ngaroy ato fongoh no mato’asay a mahafelot no cofel no fonos ni Kafo’ok.

Nanoya, oya mato’asay sato, macacolicoli caira, caay ko ci Kafo’ok ko sasowalan naira, oya to miaiay to nanom a tamdaw ko nika keteran no mato’asay, “No maan ko miso?” “Awaay i tisowanan?” mana’ay mahafelot(mata’elif) ko kapot sato ko nika caciyaw i lalaocan a mato’asay. O saka tosa a demak ni Kafo’ok konini, o pitaneng to demak nira to saka lakapah.

Samatira sa ko ’orip no ’Amis i ’ayaw to romi’ami’ad to pilecok no finacadan a to’as i niyaro’, mikadoedoedo to ’orip no to’asan.

I 1877 miheca, lalangatan oya Mancing ci Sen paw-cen pasai “misalotok mipalafades a mihwana” to ’Amis sapilefekaw to tamdaw, i citodongay i Taywan ci Wu koang-lian mikerid to hitay tayni i sawalian, mipaci’ci sapipalalanaw nai Kohkoh tangasa i Cepo’ mipalalan, patanic palakoli to Kiwit, Nana, ato ’Amin a ngasaw no ’Amis pakatayal palakoli, patedo miocor, sakapiliyang no Kiwit, Nana, ato ’Amin a ngasaw no ’Amis itiya, o kowang ato po’ot ko sapatalaw no Mancing, patangic a miala to maamaan, misamsam to fafahiya no niyaro’, patangic pakatayal to kapah no niyaro’ mahaenay.

I’a:yaw, caay ho ko ’Amis (Yincumin) fanacadan a tamdaw to no kitakit a fana’an, cay kafana’ to papotalay tamdaw o maanan ko tatodong to sakowan no Mancing, dengan kafana’an o kacikowang ato po’ot manga’ay micefis to sera, mikoli to finawlan, misamsam to fafahiyan no niyaro’…, o mahaenay ko ci mikowangay? Ka’osian no finacadan no ’Amis.

Cecay romi’ad, kakeridan no kaping ci Tangayhay, pasowal to kakitaan no niyaro’ itiya ci Mayaw Eping aci Idep, sowal sa ci Tangayhay: “Ocoren ko tatosaay a kapah mamililid takowanan patayra i Kohkoh a miala kako to kaping a patayni.” han nira, caayay ka kahi caira tatosa, o mipatangican ci mipatalaway a sowal, itiya i, sakoskoskos sato cangra a paca’of: “Hayda.” Hananay to.

Na maomahay itira i Kodic ci Kafo’ok ato kapah a selal, fanal sa ira ko pakarongay a mikarong, pakafana’ to pitahidang no kakitaan a papinokay. Tahira ko kapah i kalomaocan a sefi no niyaro, ira ko kalas a mitala, pasowal ihan no kalas, ira ko sowal ni Tangayhay, “Ocoren ko tatosaay a kapah mamililid takowanan patayra i Kohkoh a miala kako to kaping a patayni.” san a miliyaw pasowal to nano sowal ni Tangayhay to kakitaan no niyaro’ ici Kafo’ok ato kapah.

Itiya, oya sato kakitaan alatereterep sato, mato paci’cian kina piocor. Ira ko pasowalay: “O maan miala to hitay han a mangalef ko tamdaw no hitay, ano maala ni Tangayhay koya hitay nira tayni i, o nira a fafahi lalima ko fafahi, mangalef to koya hitay lalikelikel sato to fafahi, maan sato ko no mita o niyaro’ay no kapah?” sato ci Kafo’ok.

Yan saka, pato^eto a pasowal: “Tatiih matira, kalimanan kiya hitay, ma’emin naira micefis ko fafahiyan ita o niyaro’.” saan ko ’atekak no faloco’ ni Kafo’ok, orasaka, eca ka kahi. Yan saka paci’eci sato ko sowal ni Tangayhay doedo sato ciraan.

Yan saka: “Matira aca, nga’ay to.” saan ko faloco’ ni Kafo’ok. Aro’ sa i lawac no lalan: “Patayen ako.” Sato. Maraor ko romi’ad, patiko ci Kafo’ok tayni niyaro’ nai Kodic. Tayra i la’eno i kamaro’an ni Tangayhay a mitala, pasowal han kafo’ok to lalowaden. “Aka ho, kako ko sapisayo a miparaer a tadisafo, ta ranam, ta lowad sato kita.” han ni Tangayhay ci Kafo’ok.

Masamatira, harara: saan ko demak ni Tangayhay, ’osi saan a nengnengen ni Kafo’ok ko pinangan ni Tangayhay, Makalah to ko hareteng nira ’osi ci Tangayhayan: “Dadada to, karatar to, kalamkam.” han ni Kafo’ok. “Aka ho.” han ni Tangayhay. Orasaka, sarakarakat sato i papotal ci Kafo’ok, nengneng sahaca ci Tangayhayan, maranam, maherek maranam, aro’: saho a mitamako to apiyan.

“Maherekay to misanga’ to talilidan i tisowanan, caay ho karanam kami.” han ni Kafo’ok. “Aka ho, mitamako ho kako.” han ni Tangayhay ci Kafo’ok, saka aro’ saho.

Nanoya, maherek mitamako ci Tangayhay, ya apiyan, ongto mateli i tafolod, ta lowad sato. Masamatira ko demak ni Tangayhay, awaay i mata nira ko finacadan no ’Amis.

Midakaw sato to talilidan, maro’ i parar: “Matini ini o kamaro’an ako.” han sa ko sowal ni Tangayhay. Oya parar i, paca’edong han to ni Kafo’ok to ’onoc. Maherek paca’edong to ’onoc ci Kafo’ok, malalilid to cangra ci Kacaw Pokong, o widang ni Kafo’ok. “Mahaen a milaliw kiso na mapi’iway.” han ni Kacaw Pokong.

“Tata.” sato, malalilid to cangra midoedo to Tarawadaw pasifafaw, i karomakat milacal to ’alo, masalopikongay a lalan misasiwasiwar, pakerot pakerot han to i fokelokelohan ato i semosemotan a pakikis to piorong naira tangasa. “Anako! Ha:en no han kapah?” han ni Tangayhay ci Kafo’ok. “Sapipatayan to tisowan.” han ni Kafo’ok ci Tangayhay. Tahira i la’eno no ci ’icepay. Hatira ko demak ni Kafo’ok to keter.

Tala fafaw ho mi’orong tayra i lacalan no ’etipan i ci Paca’an a pala. Nanoya pateras han to nira itira a patili i sera, oya ci Tangayhay misaakeake’ ho i, itiya midocoh to fonos a micocok i faloco’ ni Tangayhay. Ta, mapatay ci Tangayhay itira i ci Paca’an. Pedoc sato a minokay tayra i kalingadan caira i Kodic.

Tayra sato i tatodong no Losineng, pateli han to naira itira, manengneng naira itira, ira ko Kiwit a tamdaw malingaday no ’etipan i Lahengangay, tiko sa ho: “Eca ho.” sa ci Kafo’ok a midemak itira.

Itiya sato to na demak, saka tolo romi’ad, matengil to ko sowal to kapatya ni Tangayhay i Paca’an. Itiya a mafana' ko finawlan no niyaro’ a faheka tonini a demak, oya mato’asay sato i: “Aya: kita, samatini ho ko demak, o fodfod to kinian.” sato ko finawlan no Cepo’.

Tonini demak i, o salikaka ni Tangayhay ci Coya, ato fafahi ni Tangayhay, ato lalomaan no fafahi lalima caira ko mipanokayay toya tireng ni Tangayhay.

I sakacecay lalood i Cepo’. (Cepo’第一次的戰役記事)

Mata’elif ko tosa a falad, itiya ira ko sowal: “A tayni to ko kaping mifodfod i Cepo’, pina’on kamo.” sato. O kakitaan sato toya: “Mamaan ko matiniay?” tatolo ko kakitaan misanga’ to polol ta pipatalaan nangra to kaping.

Misanga’ ko mato’asay to atol, matatodong o no tamdawan ko takaraw kira atol. Itiya sato, ira to ko sowal: “Ira to ko Kaping a tayni i Cepo’.” sato ko karong to nai timolay: “Pina’on kamo o itiniay a salikaka.”

Oya sato a finawlan, pasowal ci Mayaw Eping: “Kaitini ko no namo, ano ira a tayni ko kaping, tena’en, i tongroh no atol kako a tomireng a misalisin.” sako sowal ni Mayaw Eping to ’alomanay.

Sowal sa ci Mayaw Eping toya selal no Latafok: “Ano caay ho pihai kako, aka ho ka dademak kamo o kapah.” han nira a pasowal. Masa’opo ko selal no Latafok i tongroh noya dihif ni Calaw Dopoh.

Nanoya irato ko sarakatay noya kaping nai timol a tayni, malisafon cangra a maro’ i lalinik noya roma a dihif mitala to aikoray. Oya ci Mayaw Eping tomireng i tongroh no atol, ci riko’ to kahengangay a kiros hanamay no mato’asay a kafong, misalisin ci Mayaw Aping, mitatoy to cecay a kahong no ciciw no fafoy, caay ka dademak ko kapah no Cepo’.

Ma’araw noya kaping ci Mayaw Eping i tongroh no atol, toresoen nira to teloc no kowang a fonos i, caay ka rawis, kowangen nira caay ka polin, oya a hekakirong nira caay ka maama:an, parengpeng ko kowang no kaping, ha:to caay ka polin, maedeng ko sa’osi no demak ni Mayaw Eping, ya nitatoyan ningra a kahong no ciciw kalosalood han nira toya kaping, alapolipolin to pisalisin ni Mayaw Eping.

Itiya sato, tefaden ni Kafo’ok ko datong ta hakelongen no kapah a mitakod toya dihif i sifo’ no kamaro’an noya kaping. Nanoya awaay to ko pinang to nika lalaolaop nangra. Oya a kapah a Latafok, matepoc no kapah ko li’el noya kaping. Oroma sato, i tireng, i wa’ay ko roma, o fonos ko cecay a matatoyay no kapah. Oya sato a kaping caayto pakanornor (makicapos) a palaco to kowang, milaliw to.

Pasayra to i riyar midangoy milaliw, ato pasitalacayacayan milaliw a milimek, takopen no kapah a mitapa’, oya i aikoray a finawlan, kinaikoran to a mipatay toya kaping. Itiya, pasitimol ko pilaliw no roma a kaping, laopen no kapah pasitimol. Minokay koya kaping mamo^etep to ko ’osaw sa ko sowal.

I saka tosa kalalood i Cepo’. (Cepo’第二次的戰役記事)

Itiya sato, ira haca ko karong nai Kiwitay a tayni i Cepo’ pasowal: “A ira haca a tayni ko kaping mipatay i tamowanan.” saan ko sowal no mikarongay i cangraan. Itiya mipatalaay to ko kapah, matiya nai timolay pasi’amis koya kaping a tayni, ci Kafo’ok ato kapah ci mipatalaay to.

Oya lalomowad cangra a misi’ayaw to ’ada, matiyato o sa’ayaway ko nipilaop nangra to kaping. Itiya sato, o saikoray o midadakaway to ^efa a kaping, laopen to nangra, ma’edeng mitapa’ ci Kafo’ok to ya ^efa nasa, pasiikor koya kaping a mikowang ci Kafo’okan, ta matama no pikowang, polin sato ci kafo’ok. Aya mapolin ci Kafo’ok nasa koya kapot ni Kafo’ok, patoor hanto ningra a mitapa’ koya taker no ^efa, polim sato kiya ^efa, itiya a mipatoor mipatay toya kaping.

Oya ci Kafo’ok sato, caay ho kacifafahi. Toya dadaya tayra cingra miliso’ to ngohah ci Penian (Tarepeng), o olah ni Peni ci Kafo’okan mapatiwid to tamako itiya.

Mapolin ci kafo’ok, nanoyaan sa a mapatay, itira kapolinan ni kafo’ok, itira sa a matadem. Minokay tayra i Cepo’ ko kapah, pasowal sato kakitaan ato finawlan no niyaro’: “Awaayto ko wadis no rarikah, mapatayto ci Kafo’ok.” saan.

So’elinay, mapatay to ci Kafo’ok. Hatira ko nano demak ni Kafo’ok.

Oya midoedoay to ni Kafo’ok a demak ci Koic ko ngangan ningra, oya mitapa’ay toya ^efa ato kaping a kapah. Patoor pangangan.

Ikor no kapatay ni Kafo’ok, mato awaay to ko sapilifetaw no Cepo’ fanawlan, paitemek sato a milaliw tayra i Cilangasan ato roma a pala. Orasaka caay kahalafin ko pilaliw, taikor caay sapisawadaw no kaping sapitekopaw to finacadan, pakaynien i pataheka, mimangah, misolot to kapah no C’po' niyaro’; pakaenen malasang to epah, caay to kafana’ to no tamdawan, itiya a mikowang micocok mipatay to kapah, nanoyaan a matekop ko kapah no Cepo’ a ’Amis/Pangcah tamdaw.

Pacefad a tilid. (參考資料：)

1. https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A7%E6%B8%AF%E5%8F%A3%E4%BA%8B%E4%BB%B6

2.摘錄港口部落耆老Tangay 的口述歷史，Andre’ Bareigts， “O no ’Amis a Tamdaw a Kimad” 4。1990。

3.Tangay 耆老出生於1898年8月11日，日治時期擔任Makota’ay 部落的頭目，1990年Andre’ 神父訪談時他已是87歲高齡，口述的阿美族語深奧難懂，為便於現代人了解，譯者費心思整理譯為較為白話的文章，必要時加註。

整理記錄人：Masao Nikar (馬撒歐．尼卡爾) 阿美族，Pacidal ngasaw.